قدس آنلاین: صرف شربت و چای در ایوان طلای مبارک صحن مقدس عتیق به واسطه آمدن دسته‌جات و غیره از تکایا و محلات، در لیله عاشورای محرم الحرام سال ۱۲۹۴ از قرار حکم جناب جلالت مآب، تولیت جلیله مقدسه عظمی، دام اقباله، به توسط عالیجناب «ملا محمدرضا، پیش خدمت‌باشی» و قبض مشارالیه که نزد جناب «میرزا داوود ضابط»، ضبط است. ۱۰ تومان و ۹ هزار و ۳۰۰ دینار، قند اورسی به جهت شربت و چای، چای، شمع پیه به جهت بالای منبر، هیمه به جهت سوخت میان ایوان طلا، زغال و ...
این بخشی از متن سند شماره ۲۰۳۴۷ موجود در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی مربوط به سال ۱۲۹۴ قمری و در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار است، مبنی بر پذیرایی دسته‌جات عزاداری و هیئت‌های مذهبی که در شب عاشورا برای عرض تسلیت و عزاداری در حرم مطهر امام رضا(ع) وارد صحن عتیق (صحن انقلاب اسلامی فعلی) می‌شدند.
همه ساله در آستانه ورود به ماه محرم الحرام، صحن و سرای حرم مطهر حضرت رضا(ع) سیاه‌پوش شده و در آیین خاصی تحت عنوان «اذن عزا» پرچم متبرک گنبد مطهر حرم امام هشتم(ع) به نشانه اعلام عزای حسینی به رنگ سیاه درمی‌آید. پرچمی که دو ماه محرم و صفر بر فراز گنبد طلای حرم امام هشتم(ع) باقی می‌ماند. رنگ سیاه در بسیاری از اقوام و ملل و از جمله اقوام ایرانی و اسلامی نشانه عزاست و سیاه‌پوشی اماکن و ابنیه از جمله آستان‌های مقدس حضرات ائمه اطهار(ع) نشانه‌ای برای اعلام روزهای سوگواری و عزاداری برای پاسداشت یاد این حضرات مقدس است. در این میان سیاه‌پوشی صحن و بارگاه مطهر رضوی برای حضور هیئت‌ها و دسته‌جات عزاداری در این آستان ملکوتی، از سابقه دیرینه و تاریخی قابل توجهی برخوردار است.
اهتمام به عزاداری؛ اسنادی از عهد صفویه تاکنون
مسئول بخش ارزشیابی و پیش‌آرشیو اسناد در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی درباره سابقه سیاه‌پوشی و عزاداری سید و سالار شهیدان در حرم مطهر امام هشتم(ع) می‌گوید: اسناد مکتوب موجود در مدیریت امور اسناد و مطبوعات این سازمان، روایتگر چگونگی برگزاری مراسم عزاداری امام حسین(ع) در حرم امام هشتم(ع) از دوران صفویه تا به امروز هستند.
زهرا فاطمی‌مقدم به خبرنگار قدس اظهار می‌دارد: از دوره صفویه با شکل‌گیری تشکیلات اداری آستان قدس رضوی، مراسم روز عاشورا با وسعت و شکوه ویژه‌ای در حرم رضوی برپا شد و قدیمی‌ترین خبر در مورد روز عاشورا که در اسناد آستان قدس به آن اشاره شده مربوط به سال ۱۰۱۱ قمری (دوره صفویه) است که در آن به تعطیلی حمام آغچه که از موقوفات آستان قدس رضوی بوده، اشاره شده است، ضمن اینکه تعطیلی دکان‌ها، مکتب‌خانه حرم و سایر فعالیت‌های جاری و عادی در روز عاشورا از دیگر برنامه‌های موجود در این سند است.
وی می‌افزاید: در حال حاضر از دوره صفویه تا پایان دوره قاجار حدود ۲ هزار سند مربوط به مراسم عزاداری در ماه محرم در حرم مطهر امام رضا(ع) وجود دارد که قدیمی‌ترین آن سند مربوط به تعطیلی حمام آغچه است.
مسئول این بخش اظهار می‌دارد: معمولاً در ماه محرم مجالسی برای عزاداری امام حسین(ع) در حرم مطهر رضوی برپا می‌شد که روضه‌خوانی و ذکرگویی امام حسین(ع) از جمله برنامه‌های این مراسم بود و هزینه آن توسط آستان قدس رضوی تأمین می‌شد و عمدتاً در ایوان طلا صحن قدیم (صحن انقلاب اسلامی فعلی) یا در رواق دارالضیافه و رواق دارالسیاده با حضور زائران و مجاوران برگزار می‌شده است.
این مقام مسئول می‌گوید: همچنین در اسناد برجای مانده از تشکیلات اداری آستان قدس رضوی دوره صفویه و افشاریه، اطلاعاتی در مورد اجرای مراسم نخل‌بندی در حرم امام رضا(ع) در روز عاشورا به چشم می‌خورد، در حالی که امروزه مراسم نخل‌بندی در حوزه مرکزی ایران رواج بیشتری داشته و در شهرهایی مانند مشهد به دست فراموشی سپرده شده است.
سیاه‌پوشی؛ سنت تاریخی عزاداری در حرم مطهر
وی درباره سیاه‌پوشی حرم مطهر و صحن‌های این آستان مقدس بیان می‌کند: البته برای ورود به ماه محرم‌الحرام و انجام عزاداری سید و سالار شهیدان، یکسری آداب و رسومی در بارگاه مطهر رضوی، مطابق دستور متولی وقت (تولیت) این آستان مبارک به کارکنان مرتبط و مسئول در این زمینه از قبیل: تحویلدار، صاحب جمع روشنایی، سرکشیک‌های خدام، خادم باشی‌ها و روضه‌خوانان ابلاغ می‌شده است.
فاطمی‌مقدم یادآور می‌شود: از جمله این آداب و رسوم، سیاه‌پوشی گلدسته‌ها و گنبد طلای حرم مطهر رضوی در محرم بوده و یکی دیگر از این آداب مطابق رسوم آن زمان، مفروش کردن رواق‌ها و محل روضه‌خوانی برای مرثیه‌سرایی حضرت اباعبدالله الحسین(ع) بوده است.
وی متذکر می‌شود: قدیمی‌ترین خبر در مورد مراسم مربوط به آداب و رسوم عزاداری در بارگاه منور حضرت ثامن‌الحجج(ع) به سال ۱۲۷۴ قمری (دوره قاجاریه) برمی‌گردد که از این سال به بعد تقریباً هر ساله ایوان‌های طلای صحن عتیق و جدید (صحن آزادی فعلی) و گلدسته‌های طلا و دور تا دور ضریح مطهر امام هشتم(ع) جمعاً با ۱۲ تخته (واحد شمارش پارچه در آن زمان) پارچه مشکی سیاه‌پوش می‌شد.
محل‌های برپایی مجالس ذکر مصیبت در حرم
این دانشجوی مقطع دکترای تاریخ دوره ایران اسلامی، درباره اهمیت محل برگزاری مراسم عزاداری در حرم مطهر اظهار می‌دارد: در روزهایی که شرایط جوی و هوا مساعد بوده این مراسم در ایوان طلای صحن عتیق برگزار می‌شده است. به عنوان مثال می‌توان در این زمینه به سند شماره ۱۹۳۵۱ مربوط به سال ۱۳۲۵ قمری دوره قاجاریه و... اشاره کرد. در غیر این صورت و در مواقعی که شرایط جوی مساعد نبوده این مراسم در رواق‌هایی مانند: «دارالسیاه»، «دارالضیافه» و «معبر کشیک‌خانه» برگزار می‌شده و برای این منظور مکان‌های اشاره شده، مفروش شده و با تأمین روشنایی و نور مناسب برای حضور مردم و عزاداری آماده می‌شده است.
این مقام مسئول ادامه می‌دهد: شغل روضه‌خوانی در حرم سابقه طولانی دارد. قدیمی‌ترین سند مرتبط با موضوع روضه‌خوانی در حرم به مناسبت روز عاشورا به سال ۱۰۲۵ قمری (دوره صفویه) برمی‌گردد که در آن به شخصی به نام «محمدحسین روضه‌خوان» مواجب و وظیفه پرداخت کرده‌اند.
وی ادامه می‌دهد: حضور روضه‌خوان‌های حرم در این مجالس از ابتدای ماه محرم تا روز عاشورا به صورت مستمر انجام می‌شده است و این مراسم از دوره صفویه آغاز شده و در این دوره، روضه‌خوانی و ذکرگویی حضرت امام حسین(ع) از جمله برنامه‌های آن بوده است. در این دوره به خواندن کتاب روضه الشهدا هم در اسناد اشاره شده است.
فاطمی مقدم تصریح می‌کند: در اواخر دوره قاجار در دهه اول محرم و به مناسبت عاشورا، تعداد روضه‌خوانان به ۳۷ نفر در حرم مطهر می‌رسیده است. این روضه‌خوانان در درب‌های حرم و در رواق دارالسیاه به روضه‌خوانی می‌پرداختند و مطابق با سند شماره ۱۹۳۵۳ مربوط به سال ۱۳۲۵ (دوره قاجار) به آنان انعام از سوی آستانه مقدسه رضویه پرداخت می‌شده است.
*اهتمام آستان قدس به برپایی مجالس بزرگداشت یاد اهل بیت(ع)
این مقام مسئول در بخش دیگری از سخنانش به عشق و ارادت دلدادگان اهل بیت(ع) اشاره و خاطرنشان می‌کند: یکی از قدیمی‌ترین موقوفات مربوط به ماه‌های محرم و صفر نیز با توجه به ارادت و اخلاص دلدادگان خاندان عصمت و طهارت(ع) در طول تاریخ مطابق آنچه در قسمتی از کتاب حسن جاوید چاپ آستان قدس رضوی آمده، مربوط است به «موقوفه میرزا محمد مؤمن» در سال ۱۱۳۶ هجری قمری (دوره صفویه) که نصف عواید موقوفاتش را صرف تعزیه‌داری امام حسین(ع) در روزهای عاشورا و در هر روز و شب جمعه کرده است.
وی می‌افزاید: همچنین با بررسی برخی از اسناد به وقف یک ثلث از خان (کاروانسرا) سالار برای برپایی مجلس تعزیه‌خوانی امام حسین(ع) در رواق دارالضیافه در سال ۱۳۰۸ قمری (دوره قاجار) برمی‌خوریم.
مسئول این بخش اظهار می‌دارد: حضور مردم و عزاداران حسینی در بارگاه مطهر امام هشتم(ع) از دیگر مواردی است که در بررسی اسناد عزاداری در این بارگاه ملکوتی به آن برمی‌خوریم.
فاطمی‌مقدم متذکر می‌شود: مطابق عکس‌های موجود در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در روز عاشورا حرم مملو و شلوغ از حضور عزاداران در صحن عتیق بوده که حتی برخی از عزاداران در پشت‌بام حرم، نزدیک گنبد مطهر و بالای ایوان طلای صحن عتیق حضور پیدا می‌کردند، مانند آنچه در عکس تهیه شده توسط عبدالله قاجار، عکاس معروف دوره ناصری به سال ۱۳۰۹ هجری قمری و به شماره عکس ۷۸۱۲ موجود در آرشیو مرکز اسناد این سازمان، مشاهده می‌شود.
وی تصریح می‌کند: آنچه بیان شد و مطالب مشابه آن نشان می‌دهد که آستان قدس رضوی از ابتدای شکل‌گیری تاکنون اهتمام جدی نسبت به برپایی آیین‌های مذهبی برای پاسداشت یاد امامان شیعه داشته است؛ امری که امروزه نیز همچنان ادامه دارد.
انتهای پیام/
نظر شما